Ook bij bezuinigen gaat de kost voor de baat ~ [voorjaar 2010]
In het voorjaar van 2010 interview ik samen met oud Telengy collega Peter Post in de gemeente Winsum de gemeente-secretaris Robert Bolt en de toenmalig wethouder van financiën Nico Werkman voor het thema magazine "Overheid in Beweging".

Op verzoek van de oude gemeenteraad maakte gemeente Winsum een bezuinigingsvoorstel. Hierin staat een verlaging van het gemeentelijke budget centraal van € 27 miljoen euro naar zo’n € 25,5 miljoen. De oude raad schoof vervolgens de besluitvorming door tot na de gemeenteraadsverkiezingen. De bezuinigingen kwamen tijdens de verkiezingen daardoor nauwelijks aan bod. De nieuwe raad staat nu voor deze uitdaging.

Bezuinigingen nog even uitgesteld
De oude gemeenteraad had graag nog richting willen geven aan de naderende bezuinigingsoperatie in de gemeente Winsum. Maar uiteindelijk zag de raad er vanaf. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat de politieke durf ontbrak. Toch heeft het electoraal belang ongetwijfeld bijgedragen aan uitstel van het besluit over de bezuinigingsrichting. De donkere wolken boven de begroting worden pas verwacht voor 2012 en 2013. De begroting voor 2011 die Winsum op dit moment voorbereidt, blijf waarschijnlijk nog gespaard. Het besef dat bezuinigingen eraan komen is er dus wel, maar de noodzaak om er mee aan de slag te gaan lijkt nog te ver weg.

Geen bezuinigingen in verkiezingsprogramma’s
Dat bezuinigingen vrijwel ontbraken als thema in de verkiezingsstrijd heeft vooral te maken met de manier waarop partijen hun verkiezingsprogramma’s samenstellen. Het schrijven van een verkiezingsprogramma is één van de eerste acties in de aanloop naar verkiezingen. Het programma moet namelijk zijn vastgesteld door de ledenvergadering van een partij voordat de kandidatenlijst kan worden samengesteld. De kandidaten moeten zich namelijk kunnen committeren aan het programma voordat ze zich kandidaat stellen. Dit traject zorgde ervoor dat de verkiezingsprogramma’s al vaststonden voordat de benodigde bezuinigingsslag in beeld kwam. Het was vervolgens niet meer haalbaar voor de partijen in Winsum om hun programma’s nog aan te passen voor de verkiezingen van 3 maart.

Robert Bolt, gemeentesecretaris:
"Medewerkers begrijpen dat ingrijpende bezuinigingen nodig zijn en stellen zich loyaal op"

Bezuinigingen vragen om fundamentele keuzes
Een kleine ambtelijke werkgroep heeft de bezuinigingsvoorstellen gemaakt. De medewerkers begrijpen dat ingrijpende bezuinigingen nodig zijn en stellen zich loyaal op. De gemeente Winsum heeft al verschillende bezuinigingsronden achter de rug. Hierdoor heeft de gemeente nauwelijks nog reserves en een bescheiden begroting. De aankomende bezuinigingen dwingen de raad dan ook om fundamentele keuzes te maken. De meest fundamentele keuzes zijn die voor het type gemeente en het voorzieningenniveau als directe afgeleide.

De huidige gemeente Winsum is zo’n 20 jaar geleden ontstaan uit een herindeling. Dit zorgde voor weerstand bij veel inwoners van de voorheen autonome dorpskernen en dat sentiment leeft nog steeds. Een nieuwe herindeling om de bezuinigingen op te vangen in een breder kader is dan ook geen optie. De gemeenteraad moet daarom lastige keuzes maken over centrale of decentrale gemeentelijke voorzieningen in dorpskernen en het buitengebied. Voor het maken van die keuzes biedt de huidige ambtelijke nota verschillende mogelijkheden. De raad moet nu keuzes maken, kaders stellen en daarmee richting geven aan wensen om ambtelijk verdieping te zoeken. Daarbij hoort ook het beschikbaar stellen van middelen om de bezuinigingsprocessen voor te bereiden.

Tijdens een raadsvergadering of themadag moet de nieuwe gemeenteraad zich buigen over de bezuinigingsmogelijkheden. De opdracht is dusdanig groot dat oppositievoering waarschijnlijk alleen nog op nuances mogelijk is. Nieuw beleid is wel mogelijk, maar alleen door oud beleid gericht te schrappen. De benodigde bezuinigingen vergen niet alleen draagvlak binnen de raad, maar ook binnen de gemeenschap. Er is bestuurlijke moed nodig om de zware boodschap over te brengen. Wie wordt die boodschapper?

Voorkom het definitief verliezen van voorzieningen
Als de gemeente Winsum bepaalde voorzieningen niet in stand kan houden door de bezuinigingen, dan hoeft dat niet te betekenen dat deze verloren gaan. Bewoners kunnen bepaalde voorzieningen bijvoorbeeld zelf in stand houden. De gemeenteraad moet dergelijke alternatieven samen met hen bespreken. Het vinden van deze alternatieven en de weg ernaar toe kosten tijd. Zo komen er ongetwijfeld de nodige protesten voordat de gemeente constructieve overleggen kan opstarten. De gemeente en de raad moeten hierin de regie voeren en verantwoordelijkheid nemen om alternatieven te vinden voor noodzakelijke sluitingen. Het is vaak zeer kostbaar om eenmaal verloren voorzieningen opnieuw te realiseren wanneer er weer budget is. De gesubsidieerde buurtsuper, sportvoorzieningen en culturele centra in de dorpskernen, wat blijft er in stand als de gemeente de kosten (tijdelijk) niet meer kan dragen?

Klant Contact Centrum biedt structurele bezuinigingsmogelijkheid
Bij de bezuinigingen vraag de politiek tevens om efficiënter werken en meer samenwerken. Maar ook hier gaat de kost voor de baat. De invoering van nieuwe werkwijzen of samenwerkingsverbanden vraagt om middelen. De gemeente Winsum blijft daarom inzetten op de invoering van e-dienstverlening in combinatie met een KCC (Klant Contact Centrum). Deze nieuwe vorm van dienstverlening levert naar verwachting de gewenste tijdswinst op met een structurele kostenbesparing op de personele formatie. De benodigde investeringen worden bovendien in een samenwerking met drie andere gemeenten gedeeld.

Continuïteit gemeentelijke organisatie waarborgen
De budgettaire verantwoordelijkheid binnen de gemeente Winsum moet stringenter en transparanter worden en met name de managementlagen moeten tegen het licht worden gehouden. Daarbij is snijden in de formatie waarschijnlijk niet te vermijden. De gemeente Winsum moet daarbij goed werkgeverschap aan de dag leggen. Niet alleen vanuit een sociaal gezicht naar het huidige personeel, maar ook om in de toekomst een aantrekkelijke werkgever te blijven voor high potentials. De continuïteit en de kwaliteit van dienstverlening moet zo gewaarborgd blijven. En ook hierin gaat de kost voor de baat.